Γράφει ο Παρίδης Διονύσιος, Χειρουργός MD Msc PhD, Επιστημονικά Υπεύθυνος Ορθοπαιδικού Τμήματος Animus Πολυϊατρείου.
Σύνδρομο αθλητικής υπερκόπωσης και συμπληρώματα διατροφής για τον σύγχρονο αθλητή Είναι αναγκαιότητα, πολυτέλεια ή καταστροφή;
Πολλά είναι τα ερωτήματα που απασχολούν τους ερασιτέχνες αθλητές, αφού ενημερώνονται μέσω του διαδικτύου από πολλαπλές προσφορές. Συχνά αναρωτιούνται εάν αυτός που αθλείται εντατικά αλλά όχι σε αγωνιστικό (πρωταθλητισμός ) επίπεδο πρέπει να λαμβάνει συμπληρώματα. Η απάντηση και σαφώς είναι όχι δεδομένου πως τα συμπληρώματα διατροφής είναι κατάλληλα να συμπληρώνουν μόνο συγκεκριμένες υψηλές απαιτήσεις αθλητικής προσπάθειας και όχι σε ερασιτέχνες αθλητές. Άλλοτε πάλι προβληματίζεται εάν είναι σωστό να επιταχύνει την σωματική αντοχή και να μειώσει τον απαιτούμενο χρόνο ανάνηψης μέσω συμπληρωμάτων διατροφής που μάλιστα τις περισσότερες φορές πωλούνται χωρίς ιατρική συνταγή. Και πάλι όμως η απάντηση είναι όχι, γιατί εκτός από τον κίνδυνος της υπερσυγκέντρωσης στον ανθρώπινο οργανισμό ( π.χ. κίνδυνος υπερβιταμίνωσης) εμπεριέχουν και τον κίνδυνο της αποδιοργάνωσης άρα και της βλάβης σε επίπεδο ενδοκρινολογίας. Συνεπώς όχι μόνο δυνατόν να μην ωφελήσουν αλλά δυνατόν και να οδηγήσουν σε μόνιμες μη αναστρέψιμες βλάβες. Μια ομάδα αθλούμενων που αποπροσανατολίζονται εύκολα είναι τα παιδιά και συχνά τόσο γονείς όσο και τα ίδια (ιδίως αυτά που είναι στην εφηβεία) και ασχολούνται με διάφορα αθλήματα όπως ποδόσφαιρο και volley διερωτώνται ποια η ηλικία που δίνονται να λαμβάνουν συμπληρώματα.
Τα συμπληρώματα διατροφής δεν χρησιμοποιούνται με γνώμονα την ηλικία αλλά τις απαιτήσεις του οργανισμού μας και τις εντάσεις των προπονητικών ερεθισμάτων και μόνο υπό ιατρική καθοδήγηση. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι ουσίες που μπορούν να ανανεώσουν τις ανάγκες μας σε θρεπτικά στοιχεία – βιταμίνες – μέταλλα (ιχνοστοιχεία) αλλά και διάφορες εργογόνες ουσίες τις οποίες είναι αδύνατον να πάρουμε από την διατροφή μας είτε λόγω άτακτου ωραρίου, είτε λόγω υψηλών απαιτήσεων (εξαντλητική άσκηση), είτε λόγω κακών διατροφικών συνηθειών / γευστικών προτιμήσεων. Απαραίτητο είναι να προσθέσουμε ότι ορισμένα συμπληρώματα διατροφής (κυρίως τα της τελευταίας γενιάς) αφορούν ιχνοστοιχεία που είναι δυνατόν να αντικατασταθούν μέσω της διατροφής αφού πρόκειται για ουσίες μηχανικά και χημικά επεξεργασμένες αφ’ ενός με τρόπο τέτοιο που ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να επεξεργαστεί και αφ’ ετέρου επειδή οι ουσίες αυτές βρίσκονται διασκορπισμένες σε τόση μεγάλη γκάμα τροφών ώστε να μην μπορούν να συγκεντρωθούν από τρόφιμα κοινής διατροφής.
Επτά είναι οι κύριες υποκατηγορίες :
1) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν την αύξηση του μυϊκού ιστού
2) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν την βελτίωση της έκκρισης της τεστοστερόνης
3) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν την μείωση του λιπώδους ιστού
4) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν τον έλεγχο της δράσης της ινσουλίνης
5) Συμπληρώματα πρωτεϊνών αμινοξέων – υποκατάστατα γευμάτων και αύξησης βάρους
6) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν την βελτίωση του ανοσοποιητικού συστήματος, την μείωση του πόνου και την υγεία των αρθρώσεων
7) Συμπληρώματα διατροφής που αφορούν την βελτίωση της πνευματικής λειτουργίας
Αναγκαίο κρίνεται προτού συστήσουμε συμπληρώματα σε κάποιον αθλητή αυτός να ελεγχθεί κλινικά και εργαστηριακά από κλινικό ιατρό που γνωρίζει γενικά να χειρίζεται αθλητές και συνάμα να κατέχει τις ιδιαιτερότητες του αθλήματος που υπηρετεί ο ασκούμενος. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει ξεχωριστή η υποειδικότητα του αθλιάτρου, ενώ στην Ελλάδα το ρόλο αυτό καλύπτουν συχνά με λαθεμένο τρόπο ιατροί ( ορθοπαιδικοί, πνευμονολόγοι, ενδοκρινολόγοι ), βιοχημικοί-εργοφυσιολόγοι, παλαιοί αθλητές, φυσιοθεραπευτές και γυμναστές. Καταρχήν λοιπόν το σωστό είναι πρώτα να έχουμε το αιματολογικό και βιοχημικό του προφίλ από συγκεκριμένες εξετάσεις αίματος, να αναλύσουμε τον τρόπο ζωής του, το είδος του αθλήματος που υπηρετεί, την ένταση και την διάρκεια των προπονητικών ερεθισμάτων, τις ώρες ανάρρωσης (ξεκούρασης και ύπνου), τις γευστικές του προτιμήσεις, τις θρησκευτικές του αντιλήψεις (υπάρχουν θρησκείες με διατροφικούς περιορισμούς) αλλά και τις ιδιαιτερότητες του ψυχισμού του. Στην ελληνική λοιπόν πραγματικότητα μάλλον είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης ομάδας που την απαρτίζει ορθοπαιδικός ιατρός, εξειδικευμένος βιοχημικός-φαρμακοποιός και γυμναστής. Πανελλαδικά και κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη δραστηριοποιούνται τέτοια κέντρα συνεργαζόμενα με μεγάλα αθλητικά club διαφόρων αθλημάτων. Είμαστε όμως τυχεροί στη Θεσσαλία μιας και στην Λάρισα δραστηριοποιείται από καιρό ένας ανάλογος και προσωπικά κρίνοντας κατάλληλος υποστηρικτικός σχηματισμός. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε την ύπαρξη συγκεκριμένων συμπληρωμάτων – παγίδων για τους αθλητές με ουσίες οι οποίες ή είναι εξαρχής απαγορευμένες ή μπορούν να μετατραπούν στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω των μεταβολικών μονοπατιών σε απαγορευμένες και να δώσουν θετικό δείγμα σε έλεγχο αντιντόπινγκ. Συνεπώς κανένας αθλητής δεν πρέπει ανεξέλεγκτα να χρησιμοποιεί συμπληρώματα που του έχουν προτείνει άνθρωποι αμφιβόλου επιστημονικής κατάρτισης ή συναθλητές του διότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη της υγείας του .Τέλος ιδιαίτερη μνεία χρήζει το σύνδρομο υπερκόπωσης που απαντάται συχνά σε ερασιτέχνες αθλητές ( οι επονομαζόμενοι και αθλητές του σαββατοκύριακου ) αφού ο ρυθμός προπόνησης και το προπονητικό πρόγραμμα είναι έντονο και όχι εξατομικευμένο στα όρια αντοχής του κάθε αθλούμενου. Η υπερκόπωση αφορά ορμονικές διαταραχές ή ανωμαλίες του μυϊκού ή νευρικού ή καρδιοαναπνευστικού ή πεπτικού συστήματος και διακρίνεται κύρια σε 2 υποκατηγορίες. Ο καθημερινός τρόπος ζωής (αϋπνία ,η κατανάλωση καφέ, αλκοόλ-τσιγάρου, η ζωή μέσα σε θορυβώδες περιβάλλον, τα τυχόν προβλήματα εργασίας, η κακής ποιότητας διατροφή, ο ανεπαρκής χρόνος ανάπαυσης και τα τυχόν μικρά ή μεγάλα προβλήματα υγείας π.χ. αναπνευστικές λοιμώξεις κλπ. ) είναι ο ένας παράγων και ο 2ος είναι η συγκεκριμένη προπόνηση (έντονος ρυθμός μετά από διακοπές ή τραυματισμό, ο υπερβολικός σε σύντομο χρονικό διάστημα αριθμός συμμετοχής σε αγώνες, η μεγάλη χρονικά γυμναστική σε ρυθμούς μεγίστης ή υπομεγίστης έντασης κλπ.). Τα πρόδρομα συμπτώματα αυτής της συχνά παρατηρούμενης διαταραχής είναι εκνευρισμός, έλλειψη προσοχής ,έντονο άγχος , επαναλαμβανόμενα λάθη στο παιχνίδι του, έλλειψη κεφιού και συχνά μελαγχολία (συμπτώματα προοδευτικής έντασης). Ακολουθεί η μείωση της σωματικής του δύναμης, η αυξημένη εφίδρωσή του και σταδιακά επαναλαμβανόμενοι τραυματισμοί. Τότε η ανάπαυση που συνδυάζεται με μέτριας έντασης άσκησης, η τροποποίηση του διαιτολογίου του από τον αθλητίατρο είναι απαραίτητη με τη σύγχρονη χορήγηση συγκεκριμένων βιταμινών.